Οι άνθρωποι, όταν τα βρίσκουν δύσκολα και αδιέξοδα, τείνουν να εφευρίσκουν από μηχανής θεούς και μυθικούς ήρωες, ελλείψει αληθινών, προκειμένου να δώσουν διέξοδο στα προβλήματά τους (βλέπε Ηρακλή, Batman, Superman κλπ).
Την εποχή που μεγάλωνα είχαμε στην Ελλάδα τον Μικρό Ήρωα ή Παιδί Φάντασμα (επωνύμως Γιώργο Θαλάσση), με πλατωνική φιλενάδα την Κατερίνα και κολλητό τον Σπίθα. Δρούσε επί Γερμανικής κατοχής και δεν τού παράβγαινε κανένας (τύφλα να 'χει ο Batman) - 2 δραχμές το τεύχος στο περίπτερο δις της εβδομάδας (γκραν σουξέ, που λέει κ' ο Σαββόπουλος)! el.wikipedia.org.
Τα βρίσκω δύσκολα και αδιέξοδα τώρα (όπως, πιθανώς, και μερικοί από σας). Οι "λύσεις" που βλέπω ν' αναδύονται γύρω μας εν μέσω της σημερινής κατοχής δεν με καλύπτουν (απουσιάζει παντελώς το ηρωικό στοιχείο) και συνήθως καταλήγω να ονειρεύομαι και να λαχταρώ από μηχανής θεούς. Προφανώς, έχω σοβαρό πρόβλημα! Μού λείπουν οι ήρωες όπως το Παιδί Φάντασμα!
«Σήμερα ήρωας είναι αυτός που αμφισβητεί»
Ο εθνολόγος Πιερ Σενλίβρ είχε ενδιαφερθεί από παλιά για τη μορφή του ήρωα, για την καταγωγή και την εξέλιξή του στην κοινωνία. Σε ένα βιβλίο του αναλύει τις διαφορετικές «κατασκευές ηρώων» στο πέρασμα των αιώνων. Στην ίδια εφημερίδα μιλά για τον ορισμό του ήρωα:
«Η έννοια του ήρωα ανάγεται στην Αρχαιότητα. Για τους Ελληνες δημιουργούς, όπως ο Ομηρος, ο Σοφοκλής ή ο Ευριπίδης, οι ήρωες είναι θεοί και άνθρωποι μαζί, προικισμένοι με εξαιρετικές αρετές. Οι μεγάλοι μαχητές όπως ο Αχιλλέας, ο Εκτορας ή ο Οδυσσέας εκπληρώνουν στις μάχες φοβερά κατορθώματα. Ο Αχιλλέας είναι ένας πολεμιστής ξεχωριστός, που δεν μπορεί να τον νικήσει κανείς παρά μόνο με προδοσία. Ο Οδυσσέας είναι περίφημος για την πονηριά του, αλλά δεν είναι ημίθεος. Ο Ομηρος τον έπλασε ως ένα φανταστικό πρόσωπο, κεντρικό ήρωα του έπους του. Δεν πρέπει άραγε να εκτιμήσουμε πως ο Ομηρος ενσαρκώνει τον πρώτο μυθιστορηματικό ήρωα της λογοτεχνίας;
Οι αρχαίοι ήρωες πρέπει να περάσουν από έναν ορισμένο αριθμό δοκιμασιών και θυσιών. Εμφανίζουν συχνά αρρενωπές αρετές, όπως είναι η μυϊκή δύναμη, ενσαρκώνουν κυρίως ένα αρρενωπό ιδανικό. Ακόμη και η Ζαν Ντ' Αρκ μοιάζει με αγόρι: είναι μια πολεμίστρια με πανοπλία και κοντά μαλλιά. Οσο για τον θάνατο του ήρωα, είναι πάντα τραγικός αλλά σηματοδοτεί μόνο το τέλος του πάνω στη Γη. Γενικώς, για να υπάρξει ο κλασικός ήρωας χρειάζεται το έπος. Ιδού ένας ουσιαστικός όρος για την επιβίωση του ήρωα ως μυθικού προσώπου».
- Τι συμβαίνει όμως με τον εθνικό ήρωα στη σημερινή κοινωνία;
«Τον 17ο αιώνα, δημιουργούνται τα έθνη. Τότε προστρέχουν στη δημιουργία εθνικών ηρωικών μορφών. Η ανάγκη να ταυτιστείς με ένα παραδειγματικό πρόσωπο, έναν γενναίο ιππότη, είναι μεγάλη σε όλους. Οι εθνικοί ήρωες έχουν επίσης μια ενοποιητική αξία. Από τον Βερσινζετορίξ μέχρι τον στρατηγό Ντε Γκολ, οι κλασικοί ή σύγχρονοι ήρωες ενσαρκώνουν μια ιδέα του έθνους. Το μαρτύριο είναι ένας από τους απαραίτητους όρους τού ήρωα. Την ώρα της παγκοσμιοποίησης φαίνεται πως οι εθνικές μορφές έχουν ξεθωριάσει. Τα είδωλα απομακρύνονται, γιατί το έθνος είναι ένας ορίζοντας που δεν είναι ο μόνος που παρουσιάζεται. Εδώ και πολύ καιρό στη Δυτική Ευρώπη δεν βρισκόμαστε πια σε εμπόλεμη κατάσταση. Ο εθνικός ηρωισμός επομένως θεωρείται ένα ξεπερασμένο γεγονός. Τώρα βρισκόμαστε μπροστά σε ένα πέρασμα από το ηρωικό μοντέλο συλλογικής ταύτισης σε έναν ατομικισμό, όπου ο ήρωας γίνεται «ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες».
Ο σύγχρονος ήρωας, ο μετα-εθνικός, δεν είναι ένας ενοποιητικός παράγοντας. Η πατρίδα δεν κινδυνεύει πια. Οι ήρωες δεν έχουν κανένα λόγο να είναι πολεμοχαρείς. Παρατηρούμε πάνω τους πολλές νέες τάσεις. Πολύ συχνά σήμερα, ήρωας είναι «αυτός που λέει όχι». Μια μορφή αμφισβητία της καθεστηκυίας τάξης. Απέναντι στην παγκόσμια τάξη που εγκαθίσταται, απέναντι στον άγριο φιλελευθερισμό, τον εγωισμό των κατεχόντων, σ' αυτή την παγκοσμιοποίηση που τρομάζει, είναι αυτός που αντιστέκεται. Αντιπροσωπεύει τη σταγόνα νερού που αρνείται να διαλυθεί στον ωκεανό της ενιαίας σκέψης. Γι' αυτόν το λόγο, κατά έναν τρόπο, ο Ζοζέ Μποβέ στηριζόμενος σε ηρωικές μορφές, όπως ο Βερσινζετορίξ, ακόμη και ο Αστερίξ, ο μικρός Γαλάτης, μπορεί να ενσαρκώσει μια νέα μορφή του φαινομένου. Ο ήρωας ενσαρκώνει το χωριό που αντιπαρατίθεται σε μια αυτοκρατορία».
- Εχουν κουραστεί σήμερα οι ήρωες;
«Πράγματι. Ο 21ο αιώνας αναδεικνύει νεές μορφές ηρωισμού. Οπως, παραδείγματος χάριν, ο ανθρωπιστής ήρωας που αγωνίζεται εναντίον της αδικίας και της φτώχειας. Οπως ο Ρομπέν των Δασών και ο Ζορό, ο αβάς Πιερ έχει γίνει σήμερα μια εμβληματική μορφή. Αλλες αξίες, όπως το ξεπέρασμα των ορίων του εαυτού σου, κάνουν αθλητές, όπως τον Ζιντάν, νέες ηρωικές φιγούρες. Υπάρχει ωστόσο δυστυχώς και μια αρνητική εξέλιξη σ' αυτό το φαινόμενο, που αφορά πρόσωπα της τηλεόρασης που έχουν αρχίσει να μιαίνουν το πάνθεον των ηρώων και να προβάλλουν "ήρωες" μιας χρήσης, είδωλα που ξεχνιούνται αμέσως».
- Πώς εξελίσσονται τα μυθιστορηματικά πρόσωπα;
«Οι ηρωικές λαϊκές μορφές που συναντάμε στη λογοτεχνία, στον κινηματογράφο ή στα κόμικς πλησιάζουν πολύ τους αρχαίους ήρωες. Από τον Ταρζάν έως τον Τεντέν συνεχίζουν να υπερασπίζονται τις παγκόσμιες αξίες. Ωστόσο, μετά την απελευθέρωση των γυναικών μια νέα τάση σκιαγραφείται: οι ηρωίδες, όπως η Μπαρμπαρέλα, η Νικίτα ή η Λάρα Κροφτ. Αλλη νέα τάση είναι αυτή των αντιηρώων, μορφές αρκετά σύνθετες. Αν και δεν διαθέτουν εξαιρετικά χαρίσματα, αρέσουν στο κοινό. Η δειλία τους, καμιά φορά η ανοησία τους ακόμα και η κακία τους, τους κάνουν αγαπητούς στο κοινό. Λες και το κοινό έχει κουραστεί να του παρουσιάζονται τέλεια ινδάλματα. Δεν ξέρω γιατί ο αντιήρωας γοητεύει, ίσως όμως να συμβαίνει επειδή προτείνει έναν άλλο τρόπο να θεωρήσει κανείς το σύστημα».
Οι αρχαίοι ήρωες πρέπει να περάσουν από έναν ορισμένο αριθμό δοκιμασιών και θυσιών. Εμφανίζουν συχνά αρρενωπές αρετές, όπως είναι η μυϊκή δύναμη, ενσαρκώνουν κυρίως ένα αρρενωπό ιδανικό. Ακόμη και η Ζαν Ντ' Αρκ μοιάζει με αγόρι: είναι μια πολεμίστρια με πανοπλία και κοντά μαλλιά. Οσο για τον θάνατο του ήρωα, είναι πάντα τραγικός αλλά σηματοδοτεί μόνο το τέλος του πάνω στη Γη. Γενικώς, για να υπάρξει ο κλασικός ήρωας χρειάζεται το έπος. Ιδού ένας ουσιαστικός όρος για την επιβίωση του ήρωα ως μυθικού προσώπου».
- Τι συμβαίνει όμως με τον εθνικό ήρωα στη σημερινή κοινωνία;
«Τον 17ο αιώνα, δημιουργούνται τα έθνη. Τότε προστρέχουν στη δημιουργία εθνικών ηρωικών μορφών. Η ανάγκη να ταυτιστείς με ένα παραδειγματικό πρόσωπο, έναν γενναίο ιππότη, είναι μεγάλη σε όλους. Οι εθνικοί ήρωες έχουν επίσης μια ενοποιητική αξία. Από τον Βερσινζετορίξ μέχρι τον στρατηγό Ντε Γκολ, οι κλασικοί ή σύγχρονοι ήρωες ενσαρκώνουν μια ιδέα του έθνους. Το μαρτύριο είναι ένας από τους απαραίτητους όρους τού ήρωα. Την ώρα της παγκοσμιοποίησης φαίνεται πως οι εθνικές μορφές έχουν ξεθωριάσει. Τα είδωλα απομακρύνονται, γιατί το έθνος είναι ένας ορίζοντας που δεν είναι ο μόνος που παρουσιάζεται. Εδώ και πολύ καιρό στη Δυτική Ευρώπη δεν βρισκόμαστε πια σε εμπόλεμη κατάσταση. Ο εθνικός ηρωισμός επομένως θεωρείται ένα ξεπερασμένο γεγονός. Τώρα βρισκόμαστε μπροστά σε ένα πέρασμα από το ηρωικό μοντέλο συλλογικής ταύτισης σε έναν ατομικισμό, όπου ο ήρωας γίνεται «ο άνθρωπος χωρίς ιδιότητες».
Ο σύγχρονος ήρωας, ο μετα-εθνικός, δεν είναι ένας ενοποιητικός παράγοντας. Η πατρίδα δεν κινδυνεύει πια. Οι ήρωες δεν έχουν κανένα λόγο να είναι πολεμοχαρείς. Παρατηρούμε πάνω τους πολλές νέες τάσεις. Πολύ συχνά σήμερα, ήρωας είναι «αυτός που λέει όχι». Μια μορφή αμφισβητία της καθεστηκυίας τάξης. Απέναντι στην παγκόσμια τάξη που εγκαθίσταται, απέναντι στον άγριο φιλελευθερισμό, τον εγωισμό των κατεχόντων, σ' αυτή την παγκοσμιοποίηση που τρομάζει, είναι αυτός που αντιστέκεται. Αντιπροσωπεύει τη σταγόνα νερού που αρνείται να διαλυθεί στον ωκεανό της ενιαίας σκέψης. Γι' αυτόν το λόγο, κατά έναν τρόπο, ο Ζοζέ Μποβέ στηριζόμενος σε ηρωικές μορφές, όπως ο Βερσινζετορίξ, ακόμη και ο Αστερίξ, ο μικρός Γαλάτης, μπορεί να ενσαρκώσει μια νέα μορφή του φαινομένου. Ο ήρωας ενσαρκώνει το χωριό που αντιπαρατίθεται σε μια αυτοκρατορία».
- Εχουν κουραστεί σήμερα οι ήρωες;
«Πράγματι. Ο 21ο αιώνας αναδεικνύει νεές μορφές ηρωισμού. Οπως, παραδείγματος χάριν, ο ανθρωπιστής ήρωας που αγωνίζεται εναντίον της αδικίας και της φτώχειας. Οπως ο Ρομπέν των Δασών και ο Ζορό, ο αβάς Πιερ έχει γίνει σήμερα μια εμβληματική μορφή. Αλλες αξίες, όπως το ξεπέρασμα των ορίων του εαυτού σου, κάνουν αθλητές, όπως τον Ζιντάν, νέες ηρωικές φιγούρες. Υπάρχει ωστόσο δυστυχώς και μια αρνητική εξέλιξη σ' αυτό το φαινόμενο, που αφορά πρόσωπα της τηλεόρασης που έχουν αρχίσει να μιαίνουν το πάνθεον των ηρώων και να προβάλλουν "ήρωες" μιας χρήσης, είδωλα που ξεχνιούνται αμέσως».
- Πώς εξελίσσονται τα μυθιστορηματικά πρόσωπα;
«Οι ηρωικές λαϊκές μορφές που συναντάμε στη λογοτεχνία, στον κινηματογράφο ή στα κόμικς πλησιάζουν πολύ τους αρχαίους ήρωες. Από τον Ταρζάν έως τον Τεντέν συνεχίζουν να υπερασπίζονται τις παγκόσμιες αξίες. Ωστόσο, μετά την απελευθέρωση των γυναικών μια νέα τάση σκιαγραφείται: οι ηρωίδες, όπως η Μπαρμπαρέλα, η Νικίτα ή η Λάρα Κροφτ. Αλλη νέα τάση είναι αυτή των αντιηρώων, μορφές αρκετά σύνθετες. Αν και δεν διαθέτουν εξαιρετικά χαρίσματα, αρέσουν στο κοινό. Η δειλία τους, καμιά φορά η ανοησία τους ακόμα και η κακία τους, τους κάνουν αγαπητούς στο κοινό. Λες και το κοινό έχει κουραστεί να του παρουσιάζονται τέλεια ινδάλματα. Δεν ξέρω γιατί ο αντιήρωας γοητεύει, ίσως όμως να συμβαίνει επειδή προτείνει έναν άλλο τρόπο να θεωρήσει κανείς το σύστημα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου